Procesy formalne umożliwiające przekazanie Miastu Krakowa Domu im. Józefa Piłsudskiego zostały zakończone. Znaczący dla historii kraju i miasta budynek, który popadał w ruinę, jest aktualnie remontowany przez władze Krakowa. Sąd apelacyjny również odrzucił pretensje Związku Legionistów Polskich dotyczące promocji Krakowa.
Gdy Związek Legionistów Polskich nie zastosował się do wyroku sądu, nakazującego wydanie Domu im. Józefa Piłsudskiego, 16 listopada odbyły się czynności eksmisyjne. Komornik w rezultacie przekazał nieruchomość miastu.
Zbudowany w latach 30. XX wieku, Dom im. Józefa Piłsudskiego przy Oleandrach na al. 3 Maja 7 powstał na miejscu, skąd 6 sierpnia 1914 r. ruszyła I Kompania Kadrowa strzelców pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. Przez lata miejsce to było przedmiotem konfliktu między miastem a Związkiem Legionistów Polskich, który prowadził tam kontrowersyjne Muzeum Czynu Niepodległościowego.
Wobec rażących uchybień ze strony Związku (takich jak niewłaściwa opieka nad zbiorami czy zasady funkcjonowania instytucji), Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wydało zakaz działalności tej placówki. Decyzja ta była natychmiastowo egzekwowana, lecz Związek nie oddał eksponatów. Po interwencji administracyjnej, zabytki zostały przeniesione do budynku Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie przy ul. Orzeszkowej, gdzie opiekę nad nimi przejęli eksperci z Muzeum Narodowego w Krakowie.
Oprócz działań skierowanych na opiekę nad zabytkami, miasto Kraków podejmowało równolegle starania o odpowiednie utrzymanie historycznego budynku. „Miasto próbowało odzyskać Dom im. Józefa Piłsudskiego przez dwa dziesięciolecia drogą sądową. Byliśmy świadomi złego stanu obiektu i chcieliśmy otoczyć to historyczne miejsce odpowiednią opieką. Mimo przeciwności, prowadziliśmy remonty w możliwym do realizacji zakresie, takie jak izolacja fundamentów, remont kominów i dachu czy elewacji z wymianą okien. Po interwencji ministerialnej i przekazaniu kluczy do budynku przez Związek, zleciłem opracowanie kompleksowych przeglądów technicznych. To pozwoli nam zaplanować dalsze konieczne prace. Mamy świadomość znaczenia tego miejsca dla historii i kultury Krakowa oraz Polski” – mówił prezydent Krakowa, Jacek Majchrowski, podczas konferencji prasowej zorganizowanej w kwietniu przy okazji prezentacji zabezpieczonych zbiorów.
Nakłady miasta na prace projektowe i remontowe w Domu im. Józefa Piłsudskiego w latach 2013-2022 wyniosły ponad 2,8 mln zł, w tym ponad 180 tys. zł pochodziło z dotacji SKOZK. W 2023 roku został przygotowany komplet przeglądów technicznych budynku, zgodnie z wymogami prawa budowlanego. Przeglądy potwierdziły zły stan techniczny wnętrza, zwłaszcza instalacji. Dlatego przeprowadzono najbardziej pilne prace ochronne obejmujące instalację elektryczną oraz dach. Całkowite wydatki na ten cel wyniosły ponad 47 tys. zł.
Początkowe rozmowy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Narodowym w Krakowie sugerują, że miasto pozostanie właścicielem budynku, a muzeum przeprowadzi kolejny remont, co pozwoli dostosować obiekt do potrzeb przyszłej ekspozycji wartościowych pamiątek.
Przypomnijmy: starania miasta o odzyskanie budynku rozpoczęły się w 2013 roku. Złożony został wówczas pozew przeciwko Związkowi Legionistów Polskich (ZLP), Instytutowi Józefa Piłsudskiego, Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, Fundacji Oleandry im. Józefa Piłsudskiego i Edwarda Śmigłego oraz Hurtowni Artykułów Sportowych. W 2014 roku sąd wydał wyrok nakazujący wydanie nieruchomości, jednak Związek złożył apelację. Po jej rozpatrzeniu sprawa została skierowana do ponownego rozpoznania. Powodem uchylenia wyroku była negatywna ocena ustaleń sądu pierwszej instancji – nierozpoznanie zarzutów ZLP dotyczących zatrzymania nieruchomości z uwagi na zgłoszone przez Związek nakłady poniesione na budynek. Po powrocie sprawy do ponownego rozpoznania przez pierwszą instancję postępowanie sądowe pozostało zawieszone ze względu na wniosek Związku o zasiedzenie nieruchomości. W tym czasie miasto, świadome katastrofalnego stanu budynku, podjęło decyzję o remoncie dostępnych części obiektu.
W 2019 r. sąd okręgowy uznał, że Związek Legionistów Polskich nie ma prawa do zasiedzenia. To prawomocne orzeczenie umożliwiło miastu wejście do budynku oraz złożenie wniosku do sądu o podjęcie postępowania o wydanie nieruchomości. W marcu 2020 roku w krakowskim sądzie rejonowym zapadł wyrok w sprawie wydania budynku. Sąd zobowiązał Związek Legionistów Polskich do wydania nieruchomości w terminie do dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku.
W kwietniu 2020 roku Związek pozwał miasto na 7,5 mln złotych za promocję Krakowa. Argumentując brak podstaw prawnych dla takiego roszczenia, pełnomocnik Związku powołał się na artykuł o bezpodstawnym wzbogaceniu. Twierdził, że miasto zyskało z oszczędności wynikających z faktu, iż to Związek utrzymywał budynek przy al. 3 Maja 7 i prowadził tam Muzeum Czynu Niepodległościowego.
Wyrok z 21 września 2021 roku odrzucił skargę Związku Legionistów Polskich przeciwko gminie Kraków. Sąd orzekł, że roszczenia dotyczące promocji miasta są bezpodstawne, a przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie mają zastosowania w tej sprawie. Miasto nie współpracowało ze Związkiem w zakresie prowadzenia muzeum, które budziło poważne zastrzeżenia Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Warto również zauważyć, że muzeum nie było dostępne dla zwiedzających, a kolekcje można było obejrzeć tylko po uprzednim umówieniu – nie można więc mówić o promocji miasta. Od tego wyroku Związek złożył apelację, która została oddalona 10 października 2023 roku.
